⚜ శ్రీ మార్కండ మహాదేవ్ ఆలయం

 🕉 మన గుడి : నెం 1154

⚜ మహారాష్ట్ర :   చమోర్షి

⚜  శ్రీ మార్కండ మహాదేవ్ ఆలయం

💠 మహారాష్ట్రలోని చమోర్షి వద్ద 1200 సంవత్సరాల పురాతన శివలింగం మార్కండ మహాదేవ్ ఆలయ సముదాయం వైన్‌గంగా నది ఒడ్డున ఉంది. ఈ ఆలయ సముదాయం 40 ఎకరాల విస్తీర్ణంలో విస్తరించి ఉంది

💠 8వ శతాబ్దానికి చెందిన ఈ ఆలయ ప్రధాన సముదాయాన్ని 'మినీ ఖజురహో' లేదా 'విదర్భ ఖజురహో' అని పిలుస్తారు.

🔆 స్థల పురాణం

💠 ఒక పురాణం ప్రకారం మార్కండేయ మహర్షి శ్రీ మహాదేవుని ఆశీర్వాదం కోసం ఈ పవిత్ర ప్రదేశానికి వచ్చాడని చెబుతారు. ఈ ఆలయం శివుడికి అంకితం చేయబడింది.

💠 మార్కండ అనే పేరు శివుని యొక్క గొప్ప భక్తుడైన మార్కండేయ ఋషి పేరు నుండి వచ్చింది. 

ఆయన వైంగంగా నది ఒడ్డున సంవత్సరాలు తపస్సు చేసి చివరకు శివుడికి తన తలను అర్పించడానికి ప్రయత్నించాడు. అప్పుడు శివుడు ప్రత్యక్షమై అతన్ని ఆపి అతని పేరు మీద ఒక ఆలయాన్ని అనుగ్రహించాడు.

💠 పురాణాల ప్రకారం, ఒకసారి లంక రాజు రావణుడి సోదరుడు విభీషణుడు అనారోగ్యానికి గురయ్యాడు. 

ఆ సమయంలో యాదవుడైన హేమద్‌పంత్ అతన్ని స్వస్థపరిచాడు. కృతజ్ఞతగల విభీషణుడు అతనికి ఒక వరం ఇచ్చాడు.  

హేమాడ్‌పంత్ దేవాలయాలను నిర్మించడానికి సహాయం కోరాడు. రాక్షసులు ఒకేసారి ఒక రాత్రి కంటే ఎక్కువ పని చేయకూడదనే షరతుపై విభీషణుడు ఆ వరం ఇచ్చాడు. హేమాడ్‌పంత్ అంగీకరించాడు మరియు తదనుగుణంగా మార్కండ, భండక్ మరియు నేరి వద్ద ఉన్న అన్ని దేవాలయాలను ఒకే రాత్రిలో రూపొందించాడు. 

ఇది మహారాష్ట్రలోని ఈ జిల్లాలోని హేమాడ్‌పంతి మూలానికి చెందిన దేవాలయాల గురించి ఒక ప్రసిద్ధ జానపద కథ.

💠 హేమాడ్‌పంత్ దేవగిరి, మహాదేవ్ మరియు రామచంద్ర యాదవ రాజుల సెక్రటేరియట్‌కు అధిపతి. 

ఆయన ప్రఖ్యాత సంస్కృత పండితుడు. 

సుమారు 200 సంవత్సరాల క్రితం ఆలయంపై పిడుగు పడి, భారీ శిఖరం పైభాగం 'మహా మండపం' పైకప్పుపై పడిపోయిందని కూడా నమ్ముతారు. సుమారు 120 సంవత్సరాల క్రితం, గోండ్ రాజులలో ఒకరు దీనిని పునరుద్ధరించారు.

💠 ఈ ఆలయ సముదాయం 40 ఎకరాల విస్తీర్ణంలో విస్తరించి ఉంది మరియు అనేక ఆలయాలు శిథిలావస్థలో ఉన్నాయి. 

ఈ నిర్మాణం 8వ నుండి 12వ శతాబ్దం వరకు ఉన్న రాష్ట్రకూట రాజవంశం నాటిదని చెబుతారు. 

ఈ ఆలయ సముదాయం యొక్క బయటి గోడలపై అనేక క్లిష్టమైన విగ్రహాలు (మూర్తిలు) ఉన్నాయి.

💠 ప్రధాన  ఆలయం యొక్క బయటి గోడపై దేవతలు, దేవత, అప్సర మరియు దేవాంగన శిల్పాలు చాలా ఉన్నాయి.

ఇక్కడ రెండు ప్రత్యేకతలను ప్రస్తావించాలి:

👉 579 కిలోమీటర్ల పొడవైన వైన్‌గంగా నది దక్షిణంగా ప్రవహిస్తుంది, మార్కండ వద్ద తప్ప, అక్కడ అది ఉత్తరం వైపు ప్రవహిస్తుంది మరియు 'ఉత్తర-వాహిని వైన్‌గంగా' అని పిలుస్తారు.

 👉 బహుశా నృత్యం చేస్తున్న గణేశుడి విగ్రహం ఉన్న ఏకైక ఆలయం ఇదే కావచ్చు.

💠 ఈ సముదాయంలో వరద గణేశుడు, విగ్రహం లేని ఆలయం మరియు భవానీ ఆలయం వంటి అనేక మందిరాలు ఉన్నాయి. దురదృష్టవశాత్తు, చాలా మందిరాలు శిథిలావస్థలో ఉన్నాయి.

💠 ప్రధాన ఆలయం వెలుపలి భాగంలో దేవతలు మరియు సన్యాసులు అంటే అష్టదిక్పాల, అప్సర, సుర్సుందరి మరియు దేవాంగన శిల్పాలు ఉన్నాయి. 

అనేక పక్షులు, గజలక్ష్మి, నరసింహ మరియు శివపార్వతి శిల్పాలు కూడా ఉన్నాయి.

 ఆలయ ప్రాంగణం స్త్రీ చిత్రాలకు ప్రసిద్ధి చెందింది. 

ఆలయం లోపలి భాగంలో రామాయణం, మహాభారతం కథలు కూడా ఉన్నాయి.

💠 దురదృష్టవశాత్తు, ఈ ఆలయం సుమారు 250 సంవత్సరాల క్రితం పిడుగుపాటుకు గురైంది మరియు శిఖరం పైభాగం మహామండపం పైకప్పుపై పడిపోయింది. 

ఈ సముదాయంలోని మరొక చిన్న ఆలయం పూర్తిగా ధ్వంసమైంది. తరువాత గోండులు ఆలయాన్ని మరమ్మతులు చేసి నిర్మాణానికి మద్దతుగా భారీ స్తంభాలు మరియు తోరణాలను జోడించారు.

💠 24 నాలుగు దేవాలయాల సమూహం నది ఒడ్డున, ముందు మరియు ప్రక్కల మూడు ప్రవేశ ద్వారాలతో చతురస్రాకారంలో ఉంది. ఆలయ ముఖభాగాలన్నీ రామాయణం, మహాభారతం, పురాణాలు, దశావతారం మరియు మరెన్నో దృశ్యాలతో అద్భుతంగా అలంకరించబడ్డాయి.

💠 ఈ సముదాయంలోని అనేక దేవాలయాలు ఇప్పుడు పునరుద్ధరణకు గురవుతున్నాయి మరియు అందువల్ల ప్రజల సందర్శనలకు తెరవబడలేదు. పునర్నిర్మాణం మరియు పునరుద్ధరణ పూర్తి కావడానికి మరో సంవత్సరం పడుతుందని అంచనా. 

ఈ స్థితిలో కూడా ఈ ఆలయ సముదాయం యొక్క అందాన్ని చూసి ఆశ్చర్యపోవచ్చు.

💠 శివరాత్రి సమయంలో పూజలు చేయడానికి మరియు శివుని దర్శనం పొందడానికి చాలా మంది భక్తులు గుమిగూడుతారు 

💠 మార్కండ చంద్రపూర్ నుండి 70 కిలోమీటర్ల దూరంలో మరియు నాగ్‌పూర్ నుండి 190 కిలోమీటర్ల దూరంలో ఉంది. 

రచన

©️ Santosh Kumar