*భాగవతామృతం*

షష్ఠ్యాంతములు

1-29-ఉ.ఉత్పలమాల

హారికి, నందగోకులవిహారికిఁ జక్రసమీరదైత్య సం
హారికి, భక్తదుఃఖపరిహారికి, గోపనితంబినీ మనో
హారికి, దుష్టసంపదపహారికి, ఘోషకుటీపయోఘృతా
హారికి, బాలకగ్రహమహాసురదుర్వనితాప్రహారికిన్
హారి = హారాలు ధరించువాని; కిన్ = కి; నంద = నందుని; గోకుల = గోకులములో; విహారి = విహరించువాని; కిన్ = కి; చక్ర = చక్రము వలె తిరుగు; సమీర = గాలి - సుడిగాలి రూపధారియైన; దైత్య = రాక్షసుని - తృణావర్తుని; సంహారి = సంహరించినవాని; కిన్ = కి; భక్త = భక్తులయొక్క; దుఃఖ = దుఃఖమును; పరిహారి = తీసివేయువాని; కిన్ = కి; గోప = గోపాల వంశములో పుట్టి; నితంబినీ = స్త్రీల యొక్క {నితంబిని - గొప్ప పిరుదులు గలవారు}; మనస్ = మనసులని; హారి = గెలిచినవాని; కిన్ = కి; దుష్ట = దుష్టుల; సంపద్ = సంపదను; అపహారి = అపహరించువాని; కిన్ = కి; ఘోష = గొల్లల; కుటీ = ఇళ్ళలోని; పయః = పాలు; ఘృత = పెరుగు; ఆహారి = తినేవాని; కిన్ = కి; బాలక = పిల్లలను; గ్రహ = పట్టుకొనే; మహా = మహా; అసుర = రాక్షసియైన; దుర్ = చెడ్డ; వనితా = స్త్రీని - పూతనని; ప్రహారి = చంపినవాని; కిన్ = కి.
మనోహర హారాలు ధరించువాడికిం; సంద వంశం వారి గోకులంలో విహరించినవాడికి; తృణావర్తు డనే దానవుణ్ణి సంహరించిన వాడికి; భక్తుల పరితాపాలను పరిహరించువాడికి; గోపాంగనల మనస్సులను అపహరించినవాడికి; దుష్టుల సంపదలను హరించిన వాడికి; వ్రేపల్లెలో గోపికల యిండ్లలో పాలు, నెయ్యి, అపహరించినవాడికి; పిల్లల పాలిటి పెనుభూతమైన పూతన అనే మహారాక్షసిని మట్టు పెట్టినవాడికి.
1-30-ఉ.ఉత్పలమాల

శీలికి, నీతిశాలికి, వశీకృతశూలికి, బాణ హస్త ని
ర్మూలికి, ఘోర నీరదవిముక్త శిలాహతగోపగోపికా
పాలికి, వర్ణధర్మపరిపాలికి నర్జునభూజయుగ్మ సం
చాలికి, మాలికిన్, విపుల చక్ర నిరుద్ధ మరీచి మాలికిన్
శీలి = శీలము కలవాని; కిన్ = కి; నీతిశాలి = నీతి స్వభావము గలవాని; కిన్ = కి; వశీకృత = వశపఱచుకోబడిన; శూలి = శివుడు గలవాని; కిన్ = కి; బాణ = బాణాసురుని; హస్త = చేతులను; నిర్మూలి = నిర్మూలించినవాని; కిన్ = కి; ఘోర = భయంకరమైన; నీరద = మేఘాల నుండి; విముక్త = వర్షించిన; శిలా = రాళ్ళచే; హత = కొట్టబడిన; గోప = గోపాలురను; గోపికా = గోపికల; పాలి = పరిపాలకుని; కిన్ = కి; వర్ణ = వర్ణములను {చతుర్వర్ణములు - బ్రాహ్మణ, క్షత్రియ, వైశ్య, శూద్ర,}; ధర్మ = ధర్మమములను {ధర్మ - వేదధర్మములను}; పరిపాలి = పరిపాలించేవాని; కిన్ = కి; అర్జున = మద్ది; భూజ = చెట్ల; యుగ్మ = జంటను; సంచాలి = కదిలించినవాని; కిన్ = కి; మాలి = మాలలు ధరించిన వాని; కిన్ = కి; విపుల = పెద్దదైన; చక్ర = చక్రముచే; నిరుద్ధ = అడ్డగింపబడ్డ; మరీచి = సూర్యకిరణములనే; మాలి = మాలికలకి కారణభూతి; కిన్ = కి.
శీలవంతుడికి; నీతిమంతుడికి; త్రిశూలధారియైన శివుణ్ణి వశం చేసుకున్నవాడికి; బాణాసురుని బాహువులు ఖండించిన వాడికి; ఇంద్రుని పంపున మేఘాల నుండి కురిసిన రాళ్ల జల్లుకు చెల్లా చెదరైన గోపాలురను, గోపికలను కాపాడినవాడికి; వర్ణాశ్రమ ధర్మాలను ఉద్ధరించిన వాడికి; జంట మద్ది చెట్లు పెల్లగించినవాడికి; వనమాల ధరించు వాడికి; సైంధవ సంహార సమయాన తన చేతి చక్రంతో సూర్యమండలాన్ని కప్పివేసినవాడికి.
1-31-ఉ.ఉత్పలమాల

క్షంతకుఁ గాళియోరగవిశాలఫణావళినర్తనక్రియా
రంతకు నుల్లసన్మగధరాజ చతుర్విధ ఘోర వాహినీ
హంతకు నింద్ర నందన నియంతకు, సర్వచరాచరావళీ
మంతకు, నిర్జితేంద్రియసమంచితభక్తజనానుగంతకున్.
క్షంత = క్షమించు వాని; కున్ = కి; కాళియ = కాళీయుడు అను; ఉరగ = పాము యొక్క; విశాల = పెద్ద; ఫణా = పడగల; వళి = సమూహమందు; నర్తన = నాట్యము; క్రియా = చేయుటలో; రంత = క్రీడించే వాని; కున్ = కి; ఉల్లసన్ = ఉల్లాసము చెందిన; మగధ = మగధకు; రాజ = రాజు యొక్క - జరాసంధుని; చతుర్ = నాలుగు; విధ = అంగములతో - చతురంగబలాలతో {చతురంగబలములు - రథ, గజ, హయ, కాల్బలములు.}; ఘోర = భయంకరమైన; వాహినీ = సేనావాహినిని; హంత = చంపినవాని; కున్ = కి; ఇంద్ర = ఇంద్రుని; నందన = కుమారుడైన అర్జునుని; నియంత = నడిపించేవాడి; కున్ = కి; సర్వ = సకల; చర = కదల గలవాటి; అచరా = కదల లేనివాటి; ఆవళీ = సమూహము (జగతి గురించి); మంత = తలంచు వాడు; కున్ = కి; నిర్జిత = జయించిన; ఇంద్రియ = ఇంద్రియములు కల; సమ = బాగుగా; అంచిత = పూజించు; భక్త = భక్త; జన = జనులను; అను = అనుసరించి; గంత = నడచువాని; కున్ = కి.
క్షమాగుణశీలికి; కాళియుని విశాలమైన పడగలపై నాట్యమాడటం నేర్చినవాడికి; పొంగి దాడిచేసిన భయంకరమైన జరాసంధుని చతురంగ సైన్యాలను హతమార్చినవాడికి; పార్థుని రథాన్ని నడిపినవాడికి; సమస్త చరాచర ప్రపంచం స్మరిస్తుండే వాడికి; జితేంద్రియులైన భక్తుల వెంటనుండువాడకి.
1-32-ఉ.ఉత్పలమాల

న్యాయికి, భూసురేంద్రమృతనందనదాయికి, రుక్మిణీమన
స్థ్సాయికి, భూతసమ్మదవిధాయికి, సాధుజనానురాగ సం
ధాయికిఁ బీతవస్త్రపరిధాయికిఁ బద్మభవాండభాండ ని
ర్మాయికి, గోపికానివహ మందిరయాయికి, శేషశాయికిన్
న్యాయి = న్యాయమైనవాని; కిన్ = కి; భూసుర = బ్రాహ్మణ; ఇంద్ర = శ్రేష్ఠుని; మృత = చనిపోయిన; నందన = పుత్రుని; దాయి = తెచ్చి ఇచ్చిన వాని; కిన్ = కి; రుక్మిణీ = రుక్మిణీదేవి; మనస్ = మనసులో; స్థ్సాయి = ఉండు వాని; కిన్ = కి; భూత = జీవులకు; సమ్మద = సంతోషము; విధాయి = కూర్చువాని; కిన్ = కి; సాధు = మంచి; జన = వారియందు; అనురాగ = అనురాగమును; సంధాయి = కూర్చువాని; కిన్ = కి; పీత = పచ్చని పట్టు; వస్త్ర = వస్త్రములు; పరిధాయి = ధరించేవాని; కిన్ = కి; పద్మ = పద్మంలో; భవ = పుట్టిన వాడు - బ్రహ్మా; అండ = అండముల; భాండ = కోశము; నిర్మాయి = నిర్మించేవాని; కిన్ = కి; గోపికా = గోపికల; నివహ = అందఱి; మందిర = ఇళ్ళకు; యాయి = వెళ్ళేవాని; కిన్ = కి; శేషశాయి = శేషతల్పంపై శయనించేవాని; కిన్ = కి.
న్యాయాన్ని మెచ్చువాడికి, చచ్చిపోయిన బ్రాహ్మణ బాలుణ్ణి తెచ్చి యిచ్చినవాడికి, రుక్మిణీదేవి మనస్సుకు బాగా నచ్చినవాడికి, సకల జగత్తుకీ సంతోషాన్ని సమకూర్చేవాడికి, సజ్జనుల ఆదరాభిమానాలను తీర్చిదిద్దేవాడికి, పట్టు పీతాంబరాన్ని కట్టుకునేవాడికి, బ్రహ్మాండ భాండాలను సృజించేవాడికి, గోపికల గృహాలన్నింటికి వెళ్ళువాడికి, ఆదిశేషునిపై శయనించేవాడికి.
1-33-వ.వచనము
సమర్పితంబుగా, నే నాంధ్రంబున రచియింపం బూనిన శ్రీమహా భాగవతపురాణంబునకుం గథాప్రారంభం బెట్టి దనిన.
సమర్పితంబుగా = సమర్పిస్తూ; నేను = నేను; ఆంధ్రంబున = తెలుగులో; రచియింపన్ = రచించుటకు; పూనిన = నిర్ణయించిన; శ్రీ = శ్రీ; మహా = మహా; భాగవత = భాగవతము అనే; పురాణంబున = పురాణమున; కున్ = కు; కథా = కథ యొక్క; ప్రారంభంబు = మొదలు; ఎట్టిది = ఎలాంటిది; అనిన = అంటే;
నా స్వామికి సమర్పితంగా శ్రీమద్భాభాగవత పురాణం తెనిగించటానికి పూనుకొన్నాను. ఆ గ్రంథానికి కథా ప్రారంభం ఈ విధంగా చేస్తున్నాను.

*కథాప్రారంభము*
1-34-సీ.సీస పద్యము

విశ్వ జన్మస్థితివిలయంబు లెవ్వని;
వలన నేర్పడు ననువర్తనమున
వ్యావర్తనమునఁ గార్యములం దభిజ్ఞుఁడై;
తాన రాజగుచుఁ జిత్తమునఁ జేసి
వేదంబు లజునకు విదితముల్ గావించె;
నెవ్వఁడు బుధులు మోహింతురెవ్వ
నికి నెండమావుల నీటఁ గాచాదుల;
నన్యోన్యబుద్ధి దా నడరునట్లు
1-34.1-ఆ.
త్రిగుణసృష్టి యెందు దీపించి సత్యము
భంగిఁ దోఁచు స్వప్రభానిరస్త
కుహకుఁ డెవ్వఁ డతనిఁ గోరి చింతించెద,
ననఘు సత్యుఁ బరుని ననుదినంబు.
విశ్వ = విశ్వముల యొక్క; జన్మ = పుట్టుక; స్థితి = పాలించుటలు; విలయంబులు = నాశనములు; ఎవ్వాని = ఎవ్వని; వలనన్ = వలననైతో; ఏర్పడున్ = ఏర్పడుతాయో; అనువర్తనమున = అనుకూలంగా వర్తించుటలోను; వ్యావర్తనమున = వ్యతిరేకముగా వర్తించుటలోను; కార్యములు = వ్వవహారములు; అందున్ = లోను; అభిజ్ఞుఁడు = బాగా తెలిసినవాడు; ఐ = అయ్యి; తాన = తనే; రాజు = పరిపాలించేవాడు; అగుచు = అయ్యి; చిత్తమున = మనసున; చేసి = సంకల్పించినంత మాత్రమున; వేదంబులు = వేదములు; అజునకు = పుట్టుక లేనివాడైన బ్రహ్మకు {అజుడు - ఎవరిగర్భంలోను పుట్టుక లేనివాడు}; విదితములు = తెలియునట్లు; కావించెన్ = చేసినది; ఎవ్వఁడు = ఎవరో; బుధులు = జ్ఞానులు; మోహింతురు = మోహిస్తారో; ఎవ్వనికి = ఎవరినినో; ఎండమావుల = ఎండమావులలోని; నీటన్ = నీరు; కాచన్ = గాజు; ఆదులన్ = మొదలగు వానిలో వలె; అన్యోన్య = ఒకదానిలోనింకోటి; బుద్ధి = ఉండినట్లు అనిపించుచు; తాన్ = అదే; అడరునట్లు = ప్రకాశించినట్లు;
త్రిగుణసృష్టి = త్రిగుణాత్మక సృష్టి; ఎందున్ = ఎందులోనైతే; దీపించి = కనిపించుతూ; సత్యము = నిజము; భంగిన్ = వలె; తోఁచున్ = అనిపించునో; స్వ = తన; ప్రభా = ప్రభావముచే; నిరస్త = తొలగింపడిన; కుహకుఁడు = మాయ కలవాడు; ఎవ్వఁడు = ఎవ్వడో; అతనిన్ = అతనిని; కోరి = కోరి; చింతించెదన్ = ప్రార్థింతును; అనఘున్ = పాప మంటని వానిని; సత్యున్ = సత్యమైన వానిని; పరునిన్ = అందఱికి పై నున్నవానిని; అనుదినంబు = ప్రతిరోజు.
ఎవనివల్ల ఈ విశ్వానికి సృష్టి స్థితి లయాలు ఏర్పడుతుంటాయో; ఎవడు సర్వతోముఖమైన కార్యనిర్వహణలో సమర్థుడో; ఎవడు సమస్తానికి రాజై విరాజిల్లుతుంటాడో; ఎవడు సంకల్పమాత్రం చేతనే బ్రహ్మదేవునికి వేదాలన్నీ తేటతెల్లం చేసాడో; ఎవని మాయకు పండితులు సైతం లోబడిపోతారో; ఎవనియందు సత్త్వరజస్తమో గుణాత్మకమైన ఈ సృష్టి అంతా ఎండమావుల్లో, నీళ్లలో, గాజు వస్తువుల్లో లాగ అసత్యమై కూడ సత్యంగా ప్రతిభాసిస్తూ ఉంటుందో; ఎవడు తనతేజస్సుతో మాయను దూరంగా తొలగిస్తాడో ఆ పాపరహితుడు, సత్యస్వరూపుడు అయిన ఆ పరాత్పరుని ప్రతినిత్యమూ స్తుతి చేస్తున్నాను.

1-35-వ.వచనము
ఇట్లు "సత్యంపరంధీమహి" యను గాయత్రీ ప్రారంభమున గాయత్రీ నామబ్రహ్మ స్వరూపంబై మత్స్యపురాణంబులోన గాయత్రి నధికరించి ధర్మవిస్తరంబును వృత్రాసుర వధంబును నెందుఁ జెప్పంబడు నదియ భాగవతం బని పలుకుటం జేసి, యీ పురాణంబు శ్రీమహాభాగవతం బన నొప్పుచుండు.
ఇట్లు = ఈవిధంగా; సత్యంపరంధీమహి = సత్యంపరంధీమహి {సత్యంపరంధీమహి - జ్ఞాని సత్యమే ఉత్కృష్ట మైనది}; అను = అని పలికే; గాయత్రీ = గాయత్రీ మంత్రము యొక్క; ప్రారంభమున = మూలములో; గాయత్రీ = గాయత్రి అను; నామ = పేరుగల; బ్రహ్మ = సర్వాంతర్యామి యొక్క; స్వరూపంబు = స్వరూపము; ఐ = అయి; మత్స్యపురాణంబు = మత్యపురాణము; లోనన్ = లోనున్న; గాయత్రిని = గాయత్రిని; అధికరించి = అధిగమించి; ధర్మ = ధర్మముయొక్క; విస్తరంబును = విస్తారమైన వివరణను; వృత్రాసుర = వృతుడు; అసుర = అసురుని; వధంబును = సంహారమును; ఎందున్ = ఎందులోనైతే; చెప్పంబడున్ = చెప్పబడుతుందో; అదియ = అదే; భాగవతంబు = భాగవతము; అని = అని; పలుకుటన్ = పలుకుటను; చేసి = చేసి; ఈ = ఈ; పురాణంబు = పురాణము; శ్రీ = శ్రీ; మహా = గొప్ప; భాగవతంబు = భాగవతము; అనన్ = అనుటకు; ఒప్పుచు = తగి; ఉండున్ = ఉండును;
""సత్యం పరం ధీమహి” పరమమైన సత్యమునే ధ్యానము చేసెదము అనే గాయత్రీ మహామంత్రంతో ఆరంభించటం వల్ల గాయత్రి పరదేవతాస్వరూప మైనది. గాయత్రిని అతిశయింపజేస్తూ, ధర్మ ప్రస్తారాన్నీ, వృత్రాసుర సంహారాన్నీ అభివర్ణించే గ్రంథాన్ని భాగవతం అంటారు అని మత్స్యపురాణంలో చెప్పి ఉండటంవల్ల ఈ మహా గ్రంథం శ్రీ మహాబాగవతం అని ప్రసిద్ధి గాంచింది.
1-36-సీ.సీస పద్యము

శ్రీమంతమై మునిశ్రేష్ఠకృతంబైన;
భాగవతంబు సద్భక్తితోడ
వినఁ గోరువారల విమలచిత్తంబులఁ;
జెచ్చెర నీశుండు చిక్కుఁ గాక
యితరశాస్త్రంబుల నీశుండు చిక్కునే;
మంచివారలకు నిర్మత్సరులకుఁ
గపట నిర్ముక్తులై కాంక్ష సేయకయును;
దగిలి యుండుట మహాతత్త్వబుద్ధిఁ
1-36.1-తే.
బరఁగ నాధ్యాత్మికాది తాపత్రయంబు
నడఁచి పరమార్థభూతమై యధిక సుఖద
మై సమస్తంబుఁ గాకయు నయ్యు నుండు
వస్తు వెఱుఁగంగఁ దగు భాగవతమునందు.
శ్రీమంతము = శుభంకరము; ఐ = అయిన ; ముని = మునులలో; శ్రేష్ఠ = శ్రేష్ఠునిచే - వ్యాసునిచేత; కృతంబు = రచింపబడినది; ఐన = అయినట్టి; భాగవతంబు = భాగవతము; సద్భక్తి = మంచిభక్తి; తోడన్ = తో; వినన్ = వినుటను; కోరువారల = కోరేవారి; విమల = నిర్మలమైన; చిత్తంబులన్ = మనస్సులలో; చెచ్చెరన్ = తొందరగా; ఈశుండు = జీవులలోనున్న ఈశ్వరుడు; చిక్కున్ = దొరకును; కాక = అంతేకాని; ఇతర = ఇతర; శాస్త్రంబులన్ = శాస్త్రములకు; ఈశుండు = ఈశ్వరుడు; చిక్కునే = దొరుకుతాడా; మంచివారల = మంచి వాళ్ళ; కున్ = కును; నిర్మత్సరులు = మాత్త్సర్యం లేని వాళ్ళ; కున్ = కును; కపట = మాయ నుంచి; నిర్ముక్తులై = విడిపింప బడ్డవారై; ఐ = అయ్యి; కాంక్ష = కోరుట; సేయకయును = చేయకుండక; తగిలి = తగిలి (భక్తికి); ఉండుటన్ = ఉండటమును; మహాతత్త్వ = మహత్త్వమైన అంతర్యామి యందు; బుద్ధిన్ = ధ్యాస; పరఁగ = ప్రవర్తిల్లగ; ఆధ్యాత్మిక = ఆధ్యాత్మికము; ఆది = మొదలైన; తాపత్రయంబున్ = మూడు రకాలైన తాపములను {తాపత్రయంబు - (ఆధ్యాత్మిక, ఆధిభౌతిక , ఆధిదైవిక)}; అడఁచి = అణచి;
పరమార్థ = మోక్షము యొక్క; భూతము = రూపము; ఐ = అయ్యి; అధిక = మిక్కిలి; సుఖదము = సుఖప్రదము; ఐ = అయ్యి; సమస్తంబున్ = సర్వమును; కాకయు = కాకుండాను; అయ్యున్ = అయ్యికూడా; ఉండు = ఉండే టటువంటి; వస్తువు = వస్తువు; ఎఱుఁగంగన్ = తెలిసికొనుటకు; తగు = వీలున్నది; భాగవతమున్ = భాగవతము; అందున్ = లో.
శ్రీమంతమైనది, వేదవ్యాస మహామునిచే విరచితము ఐన ఈ భాగవత మహాపురాణాన్ని అచంచల భక్తితో ఆకర్ణించగోరే భక్తుల అంతరంగాలలోనే భగవంతుడు నిరంతరం నివసిస్తాడు. అంతే గాని ఇతర గ్రంథాల వల్ల ఈశ్వరుడు చిక్కడు. సజ్జనులు మాత్సర్యరహితులు మహాతత్వబుద్ధి కలిగి కపటమార్గాన పోకుండ, ఎటువంటి కాంక్షా లేకుండ, భాగవత శ్రవణమందే ఆసక్తులై ఉంటారు. ఇందువల్ల తాపత్రయం అంటే ఆధ్యాత్మికము, ఆధిభౌతికము, ఆధిదైవికము అనే త్రివిధ తాపాలూ నశించి వారికి తత్త్వజిజ్ఞాస కలుగుతుంది. ఈ భాగవతంలో పరమార్థభూతము, పరమానంద దాయకము, వ్యక్తావ్యక్తము అయిన పరబ్రహ్మ స్వరూపం అభివ్యక్త మవుతుంది.
1-37-ఆ.ఆటవెలది

వేదకల్పవృక్షవిగళితమై శుక
ముఖసుధాద్రవమున మొనసి యున్న
భాగవతపురాణఫలరసాస్వాదన
పదవిఁ గనుఁడు రసికభావవిదులు.
వేద = వేదము అను; కల్పవృక్ష = కల్పవృక్షము నుండి; విగళితము = జారినది; ఐ = అయి; శుక = శుకబ్రహ్మ / చిలుక; ముఖ = ముఖమ అను / ముక్కు తగిలిన; సుధాద్రవమున = అమృతముతో / మంచి రసముతో; మొనసి = నిండినదై / రుచి కలదియై; ఉన్న = ఉన్నటువంటి; భాగవత = భాగవతము అని పేరు గల; పురాణ = పురాణము యొక్క / పురాణము అను; ఫల = ఫలితము యొక్క / పండు యొక్క; రస = భావమును / రసమును; ఆస్వాదన = ఆస్వాదించు; పదవిన్ = ఉన్నతమైన స్థితిని / మార్గాన్ని; కనుఁడు = కనుగొనుడు / చూడండి; రసిక = రసికత్వ / రుచి యొక్క; భావ = భావవివరాలు / ప్రత్యేకత; విదులు = బాగా తెలిసిన వారు.
భాగవత మనే ఈ మహాఫలం వేద మనే కల్పవృక్షం నుండి బాగా పండి రాలింది. శుకముఖ సుధాద్రవంతో అతిశయించి ఉంది. భావజ్ఞులు రసజ్ఞులు ఐన భక్తవరేణ్యులారా! రండి ఈ ఫలరసాన్ని ఆస్వాదించి ధన్యులు కండి.

*నైమిశారణ్య వర్ణన*
1-38-క.కంద పద్యము

పుణ్యంబై, మునివల్లభ
గణ్యంబై, కుసుమ ఫల నికాయోత్థిత సా
ద్గుణ్యమయి నైమిశాఖ్యా
రణ్యంబు నుతింపఁ దగు నరణ్యంబులలోన్.
పుణ్యంబు = పుణ్య ప్రదేశము; ఐ = అయి; ముని = మునులలో; వల్లభ = శ్రేష్ఠులచే; గణ్యంబు = గొప్పదిగా గణింప బడునది; ఐ = అయి; కుసుమ = పుష్పాల; ఫల = ఫలాలను; నికాయ = సమూహముల వలన; ఉత్థిత = ఉద్భవించిన; సాద్గుణ్యము = మంచి గుణాలు కలిగినది; అయి = అయి; నైమిశ = నైమిశమను; ఆఖ్య = పేరుగల; అరణ్యంబు = అరణ్యము; నుతింపన్ = పొగడుటకు; తగున్ = తగును; అరణ్యంబుల = అరణ్యా లన్నిటి; లోన్ = లోను.
పుష్పములు, ఫలములతో నిండిన నైమిశారణ్యం అరణ్యాలలోకెల్లా గొప్పదై అలరారుతుంటుంది. ఈ పుణ్యప్రదేశం తాపసోత్తములచే శ్రేష్ఠమైనదని కీర్తింపబడుతుంటుంది,
1-39-వ.వచనము
మఱియును; మధువైరి మందిరంబునుం బోలె మాధవీమన్మథమహితంబై; బ్రహ్మగేహంబునుం బోలె శారదాన్వితంబై; నీలగళసభా నికేతనంబునుం బోలె వహ్ని, వరుణ, సమీరణ, చంద్ర, రుద్ర, హైమవతీ, కుబేర, వృషభ, గాలవ, శాండిల్య, పాశుపత జటిపటల మండితంబై; బలభేది భవనంబునుం బోలె నైరావతామృత, రంభా గణికాభిరామంబై; మురాసురు నిలయంబునుం బోలె నున్మత్తరాక్షసవంశ సంకులంబై; ధనదాగారంబునుం బోలె శంఖ, పద్మ, కుంద, ముకుంద సుందరంబై; రఘురాము యుద్ధంబునుంబోలె నిరంతర శరానలశిఖాబహుళంబై; పరశురాము భండనంబునుం బోలె నర్జునోద్భేదంబై; దానవ సంగ్రామంబునుం బోలె నరిష్ట, జంభ, నికుంభ శక్తియుక్తంబై; కౌరవసంగరంబునుం బోలె ద్రోణార్జున కాంచనస్యందనకదంబ సమేతంబై; కర్ణుకలహంబునుం బోలె మహోన్నతశల్యసహకారంబై; సముద్రసేతుబంధనంబునుం బోలె నల, నీల, పనసాద్యద్రి ప్రదీపింతంబై; భర్గుభజనంబునుం బోలె నానాశోకలేఖా ఫలితంబై; మరుని కోదండంబునుం బోలెఁ బున్నాగశిలీముఖ భూషితంబై; నరసింహ రూపంబునుం బోలెఁ గేసరకరజకాంతంబై; నాట్యరంగంబునుం బోలె నటనటీ సుషిరాన్వితంబై; శైలజానిటలంబునుం బోలెఁ జందన, కర్పూర తిలకాలంకృతంబై; వర్షాగమంబునుం బోలె నింద్రబాణాసన, మేఘ, కరక, కమనీయంబై; నిగమంబునుం బోలె గాయత్రీ విరాజితంబై; మహాకావ్యంబునుం బోలె సరళ మృదులతా కలితంబై; వినతానిలయంబునుం బోలె సుపర్ణ రుచిరంబై; యమరావతీపురంబునుం బోలె సుమనోలలితంబై; కైటభోద్యోగంబునుం బోలె మధుమానితంబై; పురుషోత్తమ సేవనంబునుం బోలె నమృతఫలదంబై; ధనంజయ సమీకంబునుం బోలె నభ్రంకష పరాగంబై; వైకుంఠపురంబునుం బోలె హరి, ఖడ్గ, పుండరీక విలసితంబై; నందఘోషంబునుం బోలెఁ గృష్ణసార సుందరంబై; లంకా నగరంబునుం బోలె రామమహిషీవంచక సమంచితంబై; సుగ్రీవ సైన్యంబునుం బోలె గజ, గవయ, శరభ శోభితంబై; నారాయణస్థానంబునుం బోలె నీలకంఠ, హంస, కౌశిక, భరద్వాజ, తిత్తిరి భాసురంబై; మహాభారతంబునుం బోలె నేకచక్ర, బక, కంక, ధార్తరాష్ట్ర, శకుని, నకుల సంచార సమ్మిళితంబై; సూర్యరథంబునుం బోలె నురుతర ప్రవాహంబై; జలదకాల సంధ్యా ముహూర్తంబునుం బోలె బహువితత జాతిసౌమనస్యంబై యొప్పు నైమిశారణ్యం బను శ్రీవిష్ణుక్షేత్రంబు నందు శౌనకాది మహామునులు స్వర్లోకగీయమానుం డగు హరిం జేరుకొఱకు సహస్రవర్షంబు లనుష్ఠానకాలంబుగాఁ గల సత్త్రసంజ్ఞికం బైన యాగంబు సేయుచుండి; రం దొక్కనాఁడు వారలు రేపకడ నిత్యనైమిత్తిక హోమంబు లాచరించి సత్కృతుండై సుఖాసీనుండై యున్న సూతుఁ జూచి.
మఱియును = ఇంకనూ; మధువైరి = మధుడనే రాక్షసుని శత్రువు / విష్ణువు; మందిరంబునున్ = మందిరమును; పోలెన్ = వలె; మాధవీ = పూలగురివింద చెట్లతోను / లక్ష్మీతోను; మన్మథ = వెలగచెట్లతోను / మన్మథుడితోను; పాతంబు = అందంగా ఉన్నది; ఐ = అయి; బ్రహ్మ = బ్రహ్మ; గేహంబునున్ = గృహము; పోలెన్ = వలె; శారద = ఏడాకులఅరటిచెట్లతోను / సరస్వతీదేవితోను; ఆన్వితంబు = కూడుకొన్నది; ఐ = అయి; నీలగళ = నీలకంఠుడైన శివుని; సభా = సభా; నికేతనంబునున్ = మండపమును; పోలెన్ = వలె; వహ్ని = చిత్రమూలం / అగ్నిదేవుడు; వరుణ = ఉలిమిరిచెట్లు / వరుణదేవుడు; సమీరణ = మరువము / వాయుదేవుడు; చంద్ర = పెద్ద ఏలకి / చంద్రుడు; రుద్ర = రుద్రాక్ష / ఏకాదశరుద్రులు; హైమవతీ = కరకచెట్లు / పార్వతీదేవి; కుబేర = నందివృక్షాలు / కుబేరుడు; వృషభ = అడ్ఢపర / వృషభవాహనము; గాలవ = లొద్దుగచెట్లు / గాలవముని; శాండిల్య = మారేడుచెట్లు /శాండిల్యముని; పాశుపత = శ్రీవల్లీ / శివభక్తులు; జటి పటల = జువ్విచెట్లుతోను / ముని సమూహములతోను; మండితంబు = అలంకరింపబడినది; ఐ = అయి; బలభేది = దేవేంద్రుని {బలభేది - బలుణ్ణి భేధించినవాడు, దేవేంద్రుడు}; భవనంబునున్ = భవనాన్ని; పోలెన్ = పోలి; ఐరావత = నారింజచెట్లు / స్వర్గంలోని ఐరావతము; అమృత = ఉసిరిక / అమృతము; రంభా = అరటిచెట్లు / అప్సరస రంభ; గణిక = అడవిమొల్లలుతోను / దేవవేశ్యలతోను; అభిరామంబు = మనోజ్ఞము; ఐ = అయి; ముర = ముర; అసురు = అసురుని; నిలయంబునున్ = నిలయమును; పోలెన్ = పోలి; ఉన్మత్త = ఉమ్మెత్త / మదించిన; రాక్షస = బలురక్కెస / రాక్షసుల; వంశ = వెదురు / సమూహాలు; సంకులంబు = కలగలసినది; ఐ = అయి; ధనద = కుబేరుని {ధనదుడు - ధనానికి అధిపతియైన కుబేరుడు}; ఆగారంబునున్ = సౌధము; పోలెన్ = పోలి; శంఖ = శంఖాలు / నవనిధులలోని శంఖము {నవనిధులు - పద్మము, మహాపద్మము, శంఖము, మకరము, కచ్ఛపము, ముకుందము, కుందము, నీలము, వరము}; పద్మ = పద్మపుష్పాలు / నవనిధులలోని పద్మము; కుంద = మొల్లలు /నవనిధులలోని కుందము; ముకుంద = ఎఱ్ఱతామరలతోటి / నవనిధులలోని ముకుందము తో; సుందరంబు = అందమైనది; ఐ = అయి; రఘు = రఘువంశోద్భవుడైన; రాము = శ్రీరాముని; యుద్ధంబునున్ = యద్దమును; పోలెన్ = పోలి; నిరంతర = అంతరములేని; శర = రెల్లు / బాణ; అనలశిఖ = శక్రపుష్పి / అగ్నిజ్వాలలు; బహుళంబు = తఱచుగాఉన్నది; ఐ = అయి; పరశురాము = పరశురాముడి; భండనంబునున్ = యుద్ధము; పోలెన్ = పోలి; అర్జునోద్భేదంబు = మద్ది అంకురాలు కలది / కార్తవీర్యార్జుని సంహారం కలది; ఐ = అయి; దానవ = రాక్షసుల; సంగ్రామంబునున్ = యుద్ధమును; పోలెన్ = పోలి; అరిష్ట = వేపచెట్లు / అరిష్టాసురుడు; జంభ = నిమ్మచెట్లు / జంభాసురుడు; నికుంభ = దంతిచెట్లు / నికుంభాసురుడు; శక్తి = (యొక్క) బలముతో; యుక్తంబు = కూడినది; ఐ = అయి; కౌరవ = కౌరవ పాండవుల; సంగరంబునున్ = యుద్ధమును; పోలెన్ = పోలి; ద్రోణ = తుమ్మచెట్లు / ద్రోణుడు; అర్జున = మద్ధిచెట్లు / అర్జునుడు; కాంచన = సంపెంగచెట్లు / బంగారు; స్యందన = నిమ్మిచెట్లు / రథాల; కదంబ = కడిమిచెట్లు / సమూహము; సమేతంబు = కలిసియన్నది; ఐ = అయి; కర్ణు = కర్ణుని; కలహంబునున్ = యుద్ధమును; పోలెన్ = పోలి; మహోన్నత = చాలా ఎత్తైన / చాలా ఉన్నతమైన; శల్య = మంగచెట్లు / శల్యుని; సహకారంబు = మామిడిచెట్లు / కలదై సహాయము కలది; ఐ = అయి; సముద్ర = సాగరము మీద; సేతు = వంతెన; బంధనంబునున్ = కట్టుటను; పోలెన్ = పోలి; నల = వట్టివేరు / నలుడనే వానరవీరుడు; నీల = నీలిచెట్లు / నీలుడనే వానరవీరుడు; పనస = పనసచెట్లు / పనసుడనే వానరవీరుడు; ఆది = మొదలైన; అద్రి = చెట్లతో / (వానరులనే) కొండలతో; ప్రదీపింతంబు = ప్రకాశిస్తున్నది; ఐ = అయి; భర్గు = శివుని; భజనంబునున్ = భజనము; పోలెన్ = పోలి; నానా = వివిధరకాలైన / వివిధములైన; అశోక = అశోకచెట్లు / శుభ; లేఖా = పంక్తులకొద్దీ / పత్రికల; ఫలితంబు = వృక్షాలున్నదై / ఫలితాన్నిచ్చేది; ఐ = అయి; మరుని = మన్మథుని; కోదండంబునున్ = విల్లును; పోలెన్ = పోలి; పున్నాగ = సుర పొన్నలు / పున్నాగ పుష్పాల; శిలీముఖ = తుమ్మెదలతో / బాణాలతో; భూషితంబు = అలంకరింప బడినది; ఐ = అయి; నరసింహ = నరసింహుని; రూపంబునున్ = స్వరూపమును; పోలెన్ = పోలి; కేసర = పొన్నచెట్లు / జూలు; కరజ = కానుగచెట్లు / గోళ్ళు; కాంతంబు = తోవెలుగుతున్నది; ఐ = అయి; నాట్య = నాట్య; రంగంబునున్ = రంగమును; పోలెన్ = పోలి; నట = దుండిగచెట్లు / నటులు; నటీ = దొండచెట్లు / నటీమణులు; సుషిర = గువ్వగుతికచెట్లు / వాద్యవిశేషాల; అన్వితంబు = తోకలగలిసియున్నది; ఐ = అయి; శైలజా = పార్వతీదేవి; నిటలంబునున్ = నుదురును; పోలెన్ = పోలి; చందన = చందనవృక్షాలు / మంచిగంథము; కర్పూరతిలకా = కలిగొట్లు బొట్టుగచెట్లతో / కర్పూరతిలకముతో; అలంకృతంబు = అలంకరింపబడినది; ఐ = అయి; వర్షాగమంబునున్ = వానరావటమును / వానాకాలము; పోలెన్ = పోలి; ఇంద్రబాణాసన = మరువం నల్లగోరింట వేగిస చెట్లు / ఇంద్రధనస్సు; మేఘ = తుంగముస్తెలు / మేఘాలు; కరక = దానిమ్మచెట్లు / వడగళ్లు; కమనీయంబు = తో చూడచక్కనిది; ఐ = అయి; నిగమంబునున్ = వేదమును; పోలెన్ = పోలి; గాయత్రీ = చండ్రచెట్లుతో / గాయత్రీ మంత్రంతో; విరాజితంబు = మంచి పంక్తులు కలది / ప్రకాశిస్తున్నది; ఐ = అయి; మహా = మహా; కావ్యంబునున్ = కావ్యమును; పోలెన్ = పోలి; సరళ = తెల్లతెగడచెట్లు / సరళత్వము; మృదులతా = కోమలమైన తీగలుతో / సౌకుమార్యములు; కలితంబు = కలసియన్నది / ఎఱుగబడినది; ఐ = అయి; వినతానిలయంబునున్ = వినతా నిలయమును; పోలెన్ = పోలి; సుపర్ణ = సుందరమైన ఆకులుతో / గరుత్మంతుడుతో; రుచిరంబు = ఒప్పి యున్నది; ఐ = అయి; అమరావతీ = అమరావతీ; పురంబునున్ = పురమును; పోలెన్ = పోలి; సుమనస్ = మంచి పుష్పాలతో / దేవతలతో {సుమనుస్ - మంచి మనసున్నవారు, దేవతలు}; లలితంబు = అందమైనది; ఐ = అయి; కైటభ = కైటభుని; ఉద్యోగంబునున్ = కొలువును; పోలెన్ = పోలి; మధు = పూదేనెతో / మధుడనే రాక్షస వీరునితో; మానితంబు = మన్నింప దగినది; ఐ = అయి; పురుషోత్తమసేవనంబును = హరి సేవను; పోలెన్ = పోలి; అమృత = తియ్యని / మోక్షమును; ఫలదంబు = పండ్లుకలది / ప్రసాదించేది; ఐ = అయి; ధనంజయ = అర్జునుని; సమీకంబునుం = యుద్ధమును; పోలెన్ = పోలి; అభ్రంకష = ఆకాశమంతా క్రమ్మిన / ఆకాశంనిండా క్రమ్మిన; పరాగంబు = పుప్పొడికలది / ధూళికలది; ఐ = అయి; వైకుంఠ = వైకుంఠ; పురంబునున్ = పురమును; పోలెన్ = పోలి; హరి = సింహము / విష్ణుమూర్తి; ఖడ్గ = ఖడ్గమృగము / నందకము {నందకము - విష్ణుమూర్తి ఖడ్గము పేరు}; పుండరీక = బెబ్బులుల / తెల్లదామరలతో; విలసితంబు = క్రీడలు కలది / ప్రకాశిస్తున్నది; ఐ = అయి; నంద = నందుని; ఘోషంబునున్ = మందను; పోలెన్ = పోలి; కృష్ణసార = నల్లజింకలతో / కృష్ణుని శక్తిసామర్థ్యముల వలన; సుందరంబు = చక్కనిది; ఐ = అయి; లంకా = లంకా; నగరంబునున్ = నగరమును; పోలెన్ = పోలి; రామ = పెద్దదుప్పి / రాముని; మహిషీ = దున్నపోతు / భార్యని; వంచక = నక్క / వంచించినవాడైన రావణాసురుని; సమంచితంబు = కలిగినది; ఐ = అయి; సుగ్రీవ = సుగ్రీవుని; సైన్యంబునున్ = సైన్యమును; పోలెన్ = పోలి; గజ = ఏనుగులు / వానరవీరుడు గజుడు; గవయ = కురుఁబోతులు / వానరవీరుడు గవయడు; శరభ = శరభమృగము / వానరవీరుడు శరభుడు; శోభితంబు = ప్రకాశమైనది; ఐ = అయి; నారాయణ = విష్ణు; స్థానంబునున్ = లోకమును; పోలెన్ = పోలి; నీలకంఠ = నెమళ్ళు / నీలకంఠుడైన శివుడు; హంస = హంసలు / పరమహంసలతో; కౌశిక = గుడ్లగూబలు / కౌశికమహర్షి; భరద్వాజ = ఏంట్రితలు / భరద్వాజమహర్షి; తిత్తిరి = తీతువులు / తిత్తిరిమహర్షి; భాసురంబు = లతో ప్రకాశించుచున్నది; ఐ = అయి; మహాభారతంబునున్ = మహాభారతమును; పోలెన్ = పోలి; ఏకచక్ర = ముఖ్యమైన చక్రవాకపక్షులు / ఏకచక్రపురము; బక = కొంగ / బకాసురుడు {దార్తరాష్ట్ర - కాళ్ళు, ముక్కు ఎఱ్ఱగాను, మిగతా శరీరం తెల్లగా నుండే హంసలు}; కంక = రాబందులు / కంకుభట్టుగ పిలవబడ్డ ధర్మరాజు; ధార్తరాష్ట్ర = హంసలు / ధృతరాష్ట్రుని కొడుకులైన కౌరవులు; శకుని = శకునిపక్షులు / శకుని; నకుల = ముంగిసలు / నకులుడు; సంచార = సంచారముతో; సమ్మిళితంబు = కలిసున్నది; ఐ = అయి; సూర్య = సూర్యుని; రథంబును = రథమును; పోలెన్ = పోలి; ఉరుతర = మంచి / మేలుజాతి; ప్రవాహంబు = జలప్రవాహాలుకలది / గుఱ్ఱములుకలది; ఐ = అయి; జలదకాల = వానాకాలపు; సంధ్యా = సంధ్యా; ముహూర్తంబునున్ = సమయమును; పోలెన్ = పోలి; బహువితత = మిక్కిలి / మిక్కిలి విశాలమైన; జాతిసౌమనస్యంబు = జాజిపూలు కలది / జాతీయ భావాలు కలది; ఐ = అయి; ఒప్పు = ఒప్పియున్నదైనట్టి; నైమిశ = నైమిశము అను పేరు కల; అరణ్యంబు = అరణ్యము; అను = అను; శ్రీ = శోభనకరమైన; విష్ణు = విష్ణుదేవుని; క్షేత్రంబున్ = ప్రదేశము; అందున్ = లో; శౌనక = శౌనకుడు; ఆది = మొదలైన; మహా = గొప్ప; మునులు = మునులు; స్వర్గ = స్వర్గ; లోక = లోక; గీయమానుండు = స్తుతింపబడువాడు; అగు = అయిన; హరిన్ = శ్రీహరిని; చేరు = చేరుట; కొఱకున్ = కోసము; సహస్ర = వెయ్యి; వర్షంబులు = సంవత్సరములు; అనుష్ఠాన = నిర్వహించవలసిన; కాలంబుగా = కాలముగా; కల = ఉన్నటువంటి; సత్ర = సత్ర; సంజ్ఞికంబైన = అను పేరు గల; యాగంబు = యాగము; చేయుచున్ = చేయుచు; ఉండిరి = ఉన్నారు; అందున్ = ఆ యాగ కాలములో; ఒక్క = ఒక; నాడు = దినమున; వారలు = వారు; రేపకడ = తెల్లవారగానే; నిత్య = నిత్యముచేయు; నైమిత్తిక = నిమిత్తికముగ చేయబడు; హోమంబులు = హోమములు; ఆచరించి = నిర్వహించి; సత్కృతుండు = సత్కరింప బడ్డవాడు; ఐ = అయి; సుఖ = సుఖమైన; ఆసీనుండు = ఆసన మలంకరించిన వాడు; ఐ = అయి; ఉన్న = ఉన్నటువంటి; సూతున్ = సూత మహర్షిని; చూచి = చూసి.
అంతేకాక ఆ నైమిశారణ్యం. . .
(1) పూలగురివింద చెట్లతోటి, వెలగచెట్లతోటి; మధు డనే రాక్షసుని శత్రువు విష్ణువు మందిరము వలె లక్ష్మీదేవితో, మన్మథునితో కూడినట్లు అందంగా ఉంది.
(2) ఏడాకులఅరటిచెట్టతోటి; బ్రహ్మదేవుని గృహమును పోలి సరస్వతీదేవితో కూడుకొని ఉన్నది.
(3) చిత్రమూలం, ఉలిమిరి, మరువము, పెద్ద ఏలకి, రుద్రాక్ష, కరక, నంది, లొద్దుగ, మారేడు, శ్రీవల్లీ, జువ్విచెట్ల తోటి; నీలకంఠుడైన పరమ శివుని సభామండపమును పోలి అగ్నిదేవుడు, వరుణదేవుడు, వాయుదేవుడు, చంద్రుడు, ఏకాదశరుద్రులు, పార్వతీదేవి, కుబేరుడు, వృషభ వాహనము, గాలవ ముని, శాండిల్య ముని, మొదలైన శివభక్తులతో మునుల సమూహములతో అలంకరింపబడినట్లుంది.
(4) నారింజ, ఉసిరిక, అరటి, అడవిమొల్ల చెట్లతోటి; దేవేంద్రుని భవనాన్ని పోలుతూ స్వర్గంలోని ఐరావతము, అమృతం, అప్సరస రంభ మున్నగు దేవవేశ్యలతో మనోజ్ఞమై ఉంది.
(5) ఉమ్మెత్త, బలురక్కెస, వెదురు పొదలతో; మురాసురుని నిలయంలా మదించిన రాక్షసుల సమూహాలు కలగలసినదై ఉంది.
(6) శంఖాలు, పద్మాలు, మొల్లలు, ఎఱ్ఱతామరలతోటి; కుబేరుని సౌధము లాగ (పద్మము, మహాపద్మము, శంఖము, మకరము, కచ్ఛపము, ముకుందము, కుందము, నీలము, వరము లనే నవనిధులు లోని) శంఖము, పద్మము, కుందము, ముకుందములు ఉన్నట్లు అందముగా ఉంది.
(7) దట్టమైన రెల్లు, శక్రపుష్పి చిక్కటి పొదలు తో; శ్రీరాముని యద్దం వలె ఎడతెగని బాణముల అగ్నిజ్వాలలు ఉన్నట్లు ఉంది.
(8) మద్ది అంకురాలు కలదై; పరశురాముడి యుద్ధం లాగా కార్తవీర్యార్జుని సంహారం కలదు అన్నట్లుంది.
(9) వేప, నిమ్మ, దంతిచెట్లతో బలిసి; రాక్షసులయుద్ధంలాగ అరిష్ట, జంభ, నికుంభాది రాక్షసుల సైన్యాలతో కూడినట్లు ఉంది.
(10) తుమ్మ, మద్ధి, సంపెంగ, నిమ్మి కడిమిచెట్ల తోటి కూడి ఉండి; ద్రోణుని, అర్జునుని, బంగారు రథాల మున్నగువాని సమూహము కూడిన కౌరవ పాండవుల యుద్ధంలాగ ఉంది.
(11) చాలా ఎత్తైన మంగ, మామిడిచెట్లు కలదై; మహోన్నత మైన శల్యుని సహాయము కల కర్ణుని యుద్ధంలాగ ఉంది.
(12) వట్టివేరు, నీలి, పనసాది చెట్ల తోటి; నలుడు, నీలుడ, పనసుడు మొదలైన వానరవీరు లనే కొండలతో ప్రకాశిస్తున్నట్లు ఉంది.
(13) నానా రకాలైన అశోకాది వృక్షాల వరుసలు కలిగి ఉండి; అనేక శుభాలు కలిగి ఉండే శివుని భజనను పోలి ఉంది.
(14) సురపొన్నలు, తుమ్మెదలతో కూడి; పున్నాగ పూల బాణాలతో అలంకరింపబడిన మన్మథుని విల్లు వలె ఉంది.
(15) పొన్న, కానుగచెట్లతో వెలిగిపోతూ; జూలు, గోళ్ళుతో నరసింహ రూపంలా ప్రకాశిస్తోంది.
(16) దుండిగ, దొండ, గువ్వగుతికచెట్లు కలదై; నటులు, నటీమణులు, వాద్యవిశేషాలతో కూడి ఉన్న నాట్యరంగం లాగ ఉంది.
(17) చందనం, మంచిగంధం, కలిగొట్లు బొట్టుగచెట్లతో; చందనము, మంచి గంధము, కర్పూరతిలకములతో అలంకరింపబడ్డ పార్వతీదేవి నుదురులా ఉంది.
(18) మరువం, నల్లగోరింట, వేగిస, తుంగముస్తెలు, దానిమ్మచెట్లతో; ఇంద్రధనస్సు, మేఘాలు, వడగళ్లతో చూడచక్కని వానాకాలంలాగ ఉంది.
(19) మంచి వరుసలు తీరిన చండ్రచెట్లతో; గాయత్రీ మంత్రంతో ప్రకాశిస్తున్న వేదంలా ఉంది.
(20) తెల్లతెగడచెట్లతో, కోమలమైన తీగెలతో కూడినదై; సరళత్వ, సౌకుమార్యాలు గల మహాకావ్యంలా ఉంది.
(21) అందమైన ఆకులతో; గరుత్మంతుడితో ఉన్న వినతానిలయంలా ప్రకాశిస్తున్నది.
(22) అందమైన పూలతో; దేవతలతో నిండుగా ఉన్న అమరావతీపురంలా అందంగా ఉంది.
(23) పూదేనెతో చక్కగా; మధుడనే రాక్షస వీరునితో కూడిన కైటభుని కొలువు వలె మన్నింపదగి ఉంది.
(24) తియ్యని పండ్లుకలదై; మోక్షమును ప్రసాదించే హరి సేవలా మనోహరంగా ఉంది.
(25) ఆకాశమంతా క్రమ్మిన పుప్పొడికలదై; ఆకాశంనిండా క్రమ్ముకున్న ధూళికల అర్జునుడి యుద్ధంలా ఉంది.
(26) సింహము, ఖడ్గమృగము, బెబ్బులుల క్రీడలు కలిగి; నందకమనే విష్ణుమూర్తి ఖడ్గము, తెల్లదామరలతో ప్రకాశిస్తున్న వైకుంఠపురంలా ఉంది.
(27) చక్కగా ఉన్న నల్లజింకలతో; కృష్ణుని శక్తిసామర్థ్యములతో కూడిన నందుని మందలా సుందరంగా ఉంది.
(28) పెద్దదుప్పి, దున్నపోతు, నక్కలు కలిగి; రాముడి భార్య సీతని వంచించిన రావణాసురుడు ఉన్న లంకానగరంలాగ ఉంది.
(29) ఏనుగులు, కురుఁబోతులు, శరభమృగాలుతో ప్రకాశిస్తూ; గజుడు, గవయడు, శరభుడులతో శోభిస్తున్న సుగ్రీవ సైన్యంలాగ ఉంది.
(30) నెమళ్ళు, హంసలు, గుడ్లగూబలు, ఏంట్రితలు, తీతువు మున్నగు పక్షులతో కలకలలాడుతు; నీలకంఠుడైన పరమశివుడు, పరమహంసలు మరియు కౌశిక, భరద్వాజ, తిత్తిరి ఆది మహర్షులతో భాసురమైన వైకుంఠంలా ఉంది.
(31) చక్రవాకాలు, కొంగలు, హంసలు, రాబందులు, శకునిపక్షులు, ముంగిసలు మున్నగువాని సంచారం కలిగి; ఏకచక్రపురము, బకాసురుడు, కంకుభట్టుగ పిలవబడ్డ ధర్మరాజు, ధృతరాష్ట్రుని కొడుకులైన కౌరవులు, శకుని, నకులుల విహారాలు కల మహాభారతంలా ఉంది.
(32) మంచి మంచి కాలువలతో; మేలుజాతి గుఱ్ఱములు కల సూర్యరథంలా ఉంది.
(33) జాజి పూలు అధికంగా కలిగి ఉండి; మిక్కిలి విశాలమైన జాతీయ భావాలు కలిగించే వానాకాలపు సంధ్యా సమయంలాగ ఉంది;
ఆ విధంగా ఒప్పియున్న శ్రీమహావిష్ణువు యొక్క దివ్యక్షేత్రమైన నైమిశారణ్యంలో శౌనకాది గొప్ప ఋషులు స్వర్గలోక వంద్యుండైన విష్ణువుని చేరుట కోసం వెయ్యి సంవత్సరముల పాటు చేసే”సత్ర" అనే యాగం చేస్తున్నారు; ఆ యాగం చేసే కాలంలో, ఒకనాడు సూతమహర్షి తెల్లవారగట్ల నిత్య నైమిత్తిక హోమాలు చేసుకొన్నాడు. సత్కరింపబడి సుఖ ఆసనంపై కూర్చుని ఉన్నాడు. అప్పుడు శౌనకాది మహర్షులు సూతమహర్షిని చూసి. . .